Felç Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir? - Sağlık

Sağlık

Felç Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir? _12.01.2018

Felç Nedir?

Felç, paralizi veya pleji, sinirlerin ya da kasların bozukluğundan ileri gelen hareketsizlik ya da hareket azalması. Felcin aşırı durumunda hasta, vücudunun bir yarısını ya da tamamını oynatamadığı gibi, tam bir bilinçsizlik de gösterir; yanı sıra duyu eksikliği de vardır. Ağır olgularda hasta en çok kırksekiz saat yaşar. Bir süre bilinçsiz ve hareketsiz kaldıktan sonra yavaş yavaş iyileşen olgular da vardır.

Hareketi sağlayan sinirlerin merkez nöronları ve çevre nöronları diye ikiye ayrılması nedeniyle felçler de "merkezsel felçler" ve "çevresel felçler" diye ikiye ayrılır.

Merkezsel Felçler: Merkezsel felçlerde, kas gücünün azalması ya da yok olmasıyla birlikte kaslarda aşırı gerginlik, kemik kiriş reflekslerinde artma görülür. Bu gibi felçlere "kasınmalı felçler" denir.

Çevresel Felçler: Çevresel felçler, omuriliğin ön boynuzlarında, omurilik köklerinde, sinir ağlarında ya da sinirlerde ortaya çıkan bir bozukluktan ileri gelir.

Kimi kas hastalıklarının neden olduğu felçlerde ise sinir sistemi sağlam kalmakta, yalnızca kaslarda bozukluk olmaktadır.

Felç Sebepleri Nelerdir ?

Hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları, sigara içimi, yüksek kolesterol ve geçici iskemik ataklar inmeye neden olan risk faktörleri arasında yer alıyor. İnme vakaları içinde daha kısıtlı bir yere sahip olan beyin kanamalarının en önemli nedeni ise kontrol edilemeyen hipertansiyon. Beynin damarlarındaki baloncuklar, damar yumakları gibi kalıtsal hastalıklar da beyin kanamalarının nedenleri arasında yer alıyor. Beynin bir yerinde uzun süre sessiz kalan bu damar yumakları günün birinde aniden kanayabiliyor. Daha yaygın bir inme türü olan tıkayıcı inmeler 5 kategoride değerlendirilebiliyor.

En önemli kategoriyi kalp kaynaklı tıkanmalar oluşturuyor. Kalp içinde oluşabilecek pıhtılar yerinden koparak beyin damarlarını tıkayabiliyor. Örneğin enfarktüs geçirmiş kalpte, belli bir bölümde kalp kası fonksiyonunu kaybedebiliyor. Bunun sonucunda kalp etkin bir şekilde kasılamayacağından orada pıhtı birikebiliyor. Oluşabilecek bir ritim bozukluğunda bu pıhtı kalpten fırlayıp beyne gidebiliyor. İkinci önemli kategori, beyni besleyen büyük damarlarda görülen problemler. Şah damarı denilen karotis ve arka tarafta da vertebral arterler olarak adlandırılan ve beynin arka bölgeleri ile beyin sapı ve beyinciği sulayan damarlarda oluşan sorunlar da inmeye neden oluyor.

Üçüncü kategori beynin derin bölgelerini sulayan küçük damarlarda yaşanan sorunlar. Örneğin diyabet, yüksek kolesterol ve hipertansiyon gibi damar yatağını bozan kronik hastalıklar buna yol açabiliyor. Büyük bir damar yavaş yavaş tıkanırsa, sağlam kalan damarlar tıkanan damarın alanını da beslemeye başlıyor ama küçük damarlarda bu gerçekleşmiyor. Dolayısıyla küçük damarların ani tıkanmasıyla besledikleri bölge tamamen kansız kalabiliyor. Bunun nedeni, hipertansiyonun yıllar boyunca uç damarlarda yaptığı olumsuz ve tahrip edici etkiler.

Dördüncü kategori ise ender görülen nedenlerden oluşuyor. Bu gruptaki hastalar iyice incelendiğinde kalıtımsal hastalıklar, romatizmal hastalıkların bir parçası şeklinde oluşan damar problemleri veya kanın pıhtılaşması ile ilgili hematolojik problemler bulunabiliyor. Bunun yanında büyük damarların aniden yırtıldığı diseksiyonlar da bu gurupta değerlendirilebiliyor. Diseksiyonlar genç yaş grubunda önemli bir inme nedenini oluşturuyor. İnme, yaşlılık hastalığı olarak algılanmamalı. Bu hastalık çocukluk çağında da görülebiliyor. Diseksiyonlar, çocukluk çağı inmelerinin önemli nedenlerinden. Doğumda bile ortaya çıkabiliyor.

Son grubu ise nedeni bilinmeyen inmeler oluşturuyor. Bu grup, tıkayıcı inmeler içinde yüzde 10-30 kadar bir yer tutuyor.

Felç Belirtileri

İnme belirtileri genellikle aniden ortaya çıkar. Uyuşukluk, halsizlik, vücudun bir tarafında çökme, konuşmada ve başkalarını anlamada zorlanma, baş dönmesi ve şiddetli baş ağrılarına neden olur.

Beyinde ortaya çıkan hasarın yerine ve büyüklüğüne göre belirtiler farklılık gösterir. İnme, beynin hangi bölümünü tuttuysa, sorunlar vücudun o bölüm tarafından yönetilen kısımlarında kendini gösterir. Vücudun yarısında uyuşukluk, güçsüzlük, konuşma, görme bozuklukları, dengesizlik, bilinç değişiklikleri, baş dönmesi, bulantı ve kusma gibi belirtiler görülür. Sol beyin yarıküresi etkilendiğinde konuşulanı anlayamama, konuşamama şeklinde sorunlar ve bellek bozuklukları oluşur. Sağ beyin yarıküresi etkilendiğinde ise mekanı algılamada, giyinip soyunma gibi günlük aktivitelerde zorluklar oluşur. Beyincik etkilendiğinde denge ve koordinasyon zorlukları yaşanır. İnme, beyinsapını etkilediğinde vücudun sağ ve sol tarafını beraber etkileyen felçler, solunum, yutma gibi işlevlerin kaybı ile yaşamsal riskler sözkonusu olur.
Ayrıca TİA (Transiyent İskemik Atak) denilen, kısa süren ve ardında kalıcı hasar bırakmayan küçük inmeler, çok önemli olmasına karşın genellikle fark edilmemektedir. Ancak bu geçici inme atakları gelecekteki önemli felçlerin habercisidir. TİA belirtileri de inmeyle aynıdır fakat bu bu belirtiler birkaç dakika ila birkaç saat sonra tamamen sona erer.

Felç Tedavisi Nasıl Yapılır?

Felç durumunun kritik acil tedavisi, hangi türde olduğuna bağlı olarak değişir. Eğer atardamarda tıkanma nedenli iskemik inme ki en yaygın türüdür ya da beyine doğru olan kanamalar olan türü olan hemorajik inme varsa acil müdahale edilmelidir.

İskemik İnme

İskemik inmeyi tedavi için, ilk olarak doktorlar acilen beyindeki kan akışını yeniden sağlamalıdır.

1.İlaç Tedavisi ile Acil Müdahale

Eğer damardan verilecek ise, pıhtıları gideren ilaçlarla terapi 3 saat içinde başlamalıdır. Hızlı, acil tedavi, hayatta kalma şansınız artmaz ama bu yöntemle felcin komplikasyonları azaltılabilir. Şu ilaçlar verilebilir;

Aspirin, başka bir inme riskini azaltmak için acil serviste verilen acil tedavi yöntemidir. Aspirin ayrıca kanda pıhtılaşmayı engeller.
Dokudaki plazminojeni harekete geçiren damar enjeksiyonuna göre bazı insanlar, dokulardaki plazminojeni harekete geçiren rekombinant enjeksiyondan fayda görebilir. TPA, genelde damar yoluyla koldan verilir. Eğer damardan verilecekse, felç semptomları görülmesinden 4.5 saat sonra bu etkili pıhtı giderici ilaç verilebilir.

2.Acil Durum Prosedürleri

Doktorlar bazen kan pıhtısının özelliklerine göre ve mümkün olduğunca kısa sürede yapılması koşuluyla bazı prosedürler kullanarak iskemik inmeleri tedavi edebilirler.

Beyne Direkt Olarak İletilen İlaç Tedavileri: Doktorlar, ince ve uzunu bir kateteri, kasıktan atar damar yoluyla beyninize ulaştırabilir. Bu yolla, beyindeki felce uğramış bölgeye direkt olarak TPA ulaştırılır.

Mekanik Pıhtı Alımı: Doktorlar, kateter kullanarak, küçük bir araçla beyninize girebilir ve fiziksel olarak pıhtıyı yakalayıp alabilir.
Ancak son çalışmaların gösterdiğine göre, beyne direkt olarak ilaç gönderimi ya da beyindeki pıhtıların bir araç ile alınması işlemi faydalı olmamaktadır.

3.Diğer Prosedürler

Başka bir felç geçirme ve geçici iskemik atağı riskini azaltmak için, doktorlar, yağlı tortuların, plakaların daralttığı atardamara açarak düzelten prosedürler önerebilirler. Ayrıca bu prosedürlerle, felcin oluşumu da engellenebilir. Felcin durumuna göre seçenekler genişletebilir.

Karotis/Şahdamar Endarterektomi: Bu türde, cerrah, beyinden boynun her tarafı boyunca uzanan atardamarlardan plakaları alır. Bu prosedürle, doktor, boynun ön tarafı boyunca bir kesik alır. Karotis atardamarı açar ve karotis atardamarı engelleyen plağı alır.

Anjiyoplasti ve Stentler: Anjiyoplasti ile, cerrah, kasıktan atardamar yoluyla, karotis atardamara giriş sağlar. Bir balon, darlaşmış atardamarı genişletmek için kullanılır. Ve ardından bir stent, açılan atardamara destek sağlamak için yerleştirilir.

Hemorajik İnme

Hemorajik inmenin acil müdahalesi, beyindeki baskıyı ve kanamayı kontrol etmeye odaklanır. Cerrahi müdahale, ayrıca, gelecekte oluşabilecek riskleri azaltmaya da yardımcı olur.

1.Acil Önlemler

Kan pıhtısını önleyici ilaçlar alındıysa, ayrıca, kan incelticilerin etkilerine karşı koymak için kan nakli ya da ilaçları verilebilir. Ayrıca beyindeki baskıyı azaltmak için de ilaçlar verilebilir.

2.Cerrahi Müdahale ile Kan Damarı Onarımı

Cerrah, hemorajik inme ile alakalı anormallikleri kan damarı onarımı ile gidermeye çalışabilir.

Cerrahi Kırpma: Cerrah, anevrizma yani damar genişlemesinin temeline kelepçe yerleştirerek ona kan akışını durdurabilir. Bu kelepçe ile patlamadan gelen anevrizmayı tutabilir. Ya da önceden kanama olmuş olan anevrizmanın yeniden kanamasını engelleyebilir.

Sarma, Kıvrılma: Cerrah kasıktan atardamar yoluyla bir kateter ile X-ray ışınlarını kullanarak beyne ulaşabilir. Daha sonra cerrah, anevrizmaya daha sonra sökülebilir küçük halkalar yerleştirebilir. Bu halkalar, anevrizmayı doldurur.

İntrakranial Bypass: Bazı eşsiz durumlarda, cerrahi kan damarları intrakranial bypass, beynin düşük kan akışı olan bölgelerini tedavi için bir seçenek olabilir.

Stereotaktik Radyocerrahi: Yüksek odaklı çoklu radyasyon ışınlarını kullanarak, stereotaktik radyocerrahi, damarla ilgili sakatlıkları tedavi etmek için kullanılır.

Felç Durumunun İyileşme ve Rehabilitasyonu

İnmeden kurtularak hayatta kalanlar, tedavi süreçlerinde rehabilitasyon programı alırlar. Doktorunuz, yaşınız, kilonun ve inme sonucu sakatlık durumuna göre en uygun terapi programını önerir. Yaşam tarzınız, ilgilendiğiniz şeyler, öncelikleriniz ve aile üyeleriniz ya da bakıcılarınızın uygunluğunu da düşünerek terapi programları hazırlanır.

Her insanın inme iyileşme süreci fark olur. Durumunuza ve tedavinizi yöneten sağlık ekibinize bağlı olarak değişir. Bunlar;