Kortizol Yüksekliği, Düşüklüğü Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri
Vücudumuzun çeşitli bölümlerinin doğru çalışması, sağlıklı büyüme, gelişim ve yenilenme için gerekli olan hormonların az ya da çok üretilmesi bazı sağlık sorunlarına neden olabilir. Böbrek üstü bezleri tarafından salgılanan kortizol kan içinde bulunur ve bağışıklık sisteminden, kan şekeri düzeyine, kasların gücünden kan basıncına kadar pek çok noktada etkisini gösterir. Kortizol seviyesi genellikle stres ya da hastalığa bağlı olarak yükselebilir. Kortizol yüksekliği durumunda fiziksel, ruhsal sorunlar yaşama ihtimali artmaktadır.
Kortizol vücudun tuz ve su oranını ayarlamada olduğu gibi alınan potasyum, protein ve yağların kullanılmasında da önemli bir rol oynamaktadır. Kortizol yüksekliği belirtileri arasında en sık rastlanan ve gözle görüleni bel çevresinde oluşan yağlanmadır. Kilo alma sırt bölgesinde de görülebilir. Bağışıklık sistemini de olumsuz etkileyen kortizol yüksekliği kişiyi hastalıklara karşı daha savunmasız duruma getirebilir.
Kortizolun normalden çok üretildiği durumlarda cilt yaralanmalar, zedelenmelerden sonra kendini daha uzun sürede toparlar. Yaşın cilde etkileri daha hızlı ve çok olarak görülebilir. Kortizol yükseldiğinde kalsiyum kemiklerden alınıp yine kana karışarak kemik zayıflığı gibi sorunlar yaşanabilir. Ağız kuruluğu ve susuzluk gibi belirtiler görülebilir. Yüksek tansiyon ve yüksek şeker yine kortizolun yüksek olduğuna işaret edebilir.
Bunlar dışında görülen belirtiler arasında sürekli yorgunluk hali, ciltte bölgesel pigmentasyon, çatlaklar oluşması sayılmaktadır.
Başta da söylediğimiz gibi kortizol hormonunun yüksek seviyelerde olması sadece fiziksel değil ruhsal sorunlara da yol açabilmektedir. Bu sorunlar arasında kaygı, paranoya, panik atak, sosyal fobi ve öfke patlamaları sayılabilir. Sürekli bir asabiyet hali yaşanabilir.
Kortizol Yüksekliği Belirtileri
Stresin hayatın bir parçası hâline gelmesi, kortizol seviyesinin sürekli yüksek kalmasına yol açar. Bu da birtakım sorunlarlar kendini belli eder. Kortizol yüksekliği belirtileri şunlardır.
Uykuya Dalmada Güçlük
Kortizol seviyesinin gece vakti düşmesi gerekiyor ki, böylece vücut rahatlasın ve yeniden şarj olsun. Ama eğer kortizol seviyeniz çok yüksekse, şununla karşılaşacaksınız: gün boyunca çok yorulsanız bile, bir türlü uykuya dalamama problemi. Gece boyunca yatakta dönüp duracak ve ertesi gün yine yorgun uyanacaksınız. Yorgun olup, çalışmak zorunda kaldığınız için yine kortizol salgılanacak ve bu kısır bir döngü haline gelecek.
İyi Uyusanız Bile, Kalktığınızda Yorgun Hissetme
Yüksek kortizol düzeyleri böbrek üstü bözlerinin kortizol salgılamasını sekteye uğratır. Bu da kronik yorgunluğa sebep olur. Eğer yeterince dinlendiğinizi düşünürken bile bitkin hissediyorsanız, muhtemelen stres altındasınız ve kortizol seviyeniz de yüksek.
Özellikle Bel Çevresinden, Kilo Alma (Sağlıklı Beslenmenize Rağmen)
Kortizol hormonu fazla salgılandığında bel çevresinde yağlanmaya neden olur. Yeterli ve dengeli beslenmenize, hatta düzenli spor yapmanıza rağmen karın yağlarından şikayetçiyseniz, bilin ki ana sorumlu stres yani kortizoldür.
Soğuk Algınlığına ve Enfeksiyonlara Sık Sık Yakalanma
Kortizol vücudun kendini onarma mekanizmasını devre dışı bırakır. Yani, sizi doğanın türlü tehlikelerine karşı koruyan bağışıklık sistemi iyi çalışmaz. Bunun sonucu olarak da, karşılaştığınız mikroplara ve virüslere karşı kırılganlığınız artar.
Sağlıksız Gıdalar Arzu Etme
Kortizol kan şekerini yükseltir ve diyabet (şeker hastalığı) riskini artırır. Yüksek kan şekeri (glikoz) düzeyi de insülin düzeyini artırır. Bu da kan şekerinin bir anda düşmesine neden olur. Bu durumda da siz kan şekerinizi tekrar yükseltmek istersiniz ve abur cubur yiyeceklerle, şekerli gıdalara tekrar dönüş yaparsınız.
Sırt Ağrıları ve Başağrıları
Kortizol seviyesi uzun süreler yüksek kaldıysa, böbrek üstü bezleri tükenmeye başlar. Bu da prolaktin seviyesini artırır. Yani vücut acıya karşı daha duyarlı olmaya başlar. Başağrıları ve kas ağrıları hissedilmeye başlar. Aşırı kortizol seviyeleri ayrıca beyni acıya karşı hassaslaştırır. Küçük bir ağrı bile sinirleri ateşlendirir ve başağrılarına sebep olur.
Cinsel İstekte Azalma
Kortizol anti-viagra etkisi gösterir. Stres hormonları yüksek olduğunda, libidoyu artıran testesteron gibi hormonların seviyesi düşer. Bu da cinsel arzunun azalmasıyla sonuçlanır.
Bağırsaklarda Hareketlenme
Boşaltım sistemi kortizol gibi stres hormonlarına karşı çok hassastır. Mide bulantısı, mide ekşimesi, bel çevresinde kramplar, ishal veya kabızlık stres hormonlarının çok artmasına işarettir.
Gergin Hissetme
Kortizol ve epinefrin kişide tedirginlik ve sinirlilik oluşmasına neden olur. Mide ağrılarına, panik hissi oluşmasına hatta paranoyaya sebebiyet verebilir.
Melankolik Hissetme
Kortizolün yüksek seviyeleri serotonin üretimini azaltır. Mutluluk hormonu olarak bilinen serotoninin azlığı üzgün ve depresif hissetme gibi sonuçlar doğurur.
Kortizol Yüksekliği Nedenleri;
Stres: Kişi devamlı olarak stres altında kalınıyorsa, fazla miktarda salgılanan stres hormonu nedeniyle kortizol seviyesi yüksek çıkabilmektedir. Bunun nedeni, kortizol hormonunun temel stres hormonu olmasıdır ve kan şekerini arttırmasıdır. Strese uzun müddet maruz kalınırsa kortizol yüksekliği ile birlikte sindirim sorunları, uyku sorunları, obezite ve depresyon gibi bazı hastalıklara yakalanma riski yaratabilir.
Tümör: Vücuttaki bazı tümörler kortizol hormonu üretiminde artmaya yol açar. Mesela; Hipofiz bezi beynin alt kısmında bulunduğu için, burada yer alacak olan bir tümör kortizol üretimini arttıran ACTH adlı bir tümördür. Bu tür tümörler, vücutta fazla miktarda hormon olmasına yol açtığı için Cushing hastalığına neden olur.
Böbrek Üstü Bezi Hastalıkları: Artış gösteren kortizol düzeylerindeki neden bazı durumlarda ACTH üretiminden kaynaklanmamaktadır. Bu durum böbrek üstü bezleri nedeniyle kaynaklanmaktadır. Bunun en yaygın nedeni ise, böbrek üstü andenomlarıdır. Böbrek üstü kabuğunda yer alan tümörler de kortizol hormonunun fazlaca salgılanmasına yol açabilir. Bunun neticesinde de yüksek tansiyon, şeker hastalığı ve obezite görülebilir.
Kortizol Yüksekliğinin Diğer Nedenleri;
Kan şekerinin düşüklüğü,
Gebelik, test öncesinde yemek yenmesi, içecek içilmesi veya spor yapılması,
Ciddi böbrek hastalığı ve karaciğer hastalığı,
Östrojen içerikli bir takım ilaçlar,
Tiroit bezinin aşırı çalışması,
Doğum kontrol hapı kullanımı.
Kortizol Hormonu Yüksekliğinin Önlenmesi;
Düzenli Bir Beslenme: Lif ve antioksidan yönünden zengin olan narenciyeler, yeşil veya siyah çay, yulaf, somon balığı ve yararlı yağların olduğu bir beslenme düzeni, kortizol düzeyinin dengelenmesinde etkili olmaktadır.
Aşırı kahve tüketmemek, işlenmiş paketli besinleri yememek, alkol ve şekerli içeceklerden sakınmak, proteinli ve yağlı gıdaları fazla miktarda tüketmemek gibi noktalara günlük yaşantıda dikkat edilirse, kortizol yüksekliğinin tedavisinde büyük fayda sağlayacaktır.
Stresle Mücadele: Kişideki kronik stresin varlığı, hemen hemen her türlü sağlık sorunuyla bağlantılıdır. Fazla stres insanı etkilemekte, vücuda kimyasal sinyaller yollayarak genel sağlığa tehdit oluşturmaktadır. Stres kalp, damarlar, akciğer, sindirim sistemi, beyin ve bağışıklık sistemini ciddi biçimde etkilemektedir. Çok daha sağlıklı bir yaşam sürmek istiyorsanız, stresten uzak kalmalı, derin nefes teknikleri uygulamalı, meditasyon veya sporla ilgilenebilirsiniz.
Egzersizler Yapın: Gerçekleştirilen araştırmalar, yapılan egzersizlerin hormonlar üzerinde pozitif etkisinin olduğunu göstermiştir. Spor aktiviteleri yapmak, stresle mücadelede kolaylık sağlamakta ve sinir sistemine destek olmaktadır. Yaşam tarzında sporu alışkanlık haline getirmiş olan kişilerin, stresle karşı karşıya kaldıklarında çok daha kolay baş edebildikleri bilinmektedir. Kısaca, çok daha az stres için spor ve kaliteli uyku uyumanın önemi oldukça fazladır.
Kortizol Düşüklüğünün Önlenmesi
Kişide kortizol düşüklüğü belirlendiyse, ağız yolu ile ilaç tedavisi verilebilmektedir. Doktorlar, hastalarından kortizol düzeylerini kayıt altına almalarını isterler. Kortizol hormonu takviyeleri ise, ciddi bir kortizol düşüklüğü varsa kullanılmalıdır. Buna ancak doktorunuz onay verebilir. Ayrıca, kortizol düşüklüğü doğal bazı yöntemlerin uygulanmasıyla ve düzenli bir yaşam sürmeyle de belirli bir düzeyde tutulabilmektedir.
Doğal Yöntemler
Stres azaltan doğal yöntemler, düşük kortizol düzeyinin dengelenmesinde önemlidir. Özellikle stres yönetimi, mental veya fiziksel stresi önlemek amacıyla yoga ve buna benzer aktiviteler yapmak, sevdiğiniz ve keyif aldığınız şeylerle uğraşmak stresi kontrol etme konusunda yardımcı olacaktır. Anksiyete veya stres yüzünden yaşanan baş ağrılarında, aroma terapi yağları ile şakaklara ve başa masaj yaparak rahatlama sağlayabilirsiniz.
Kişinin zaman yönetimini yapması, kaliteli bir uyku uyuması, sağlıklı bir beslenme alışkanlığı edinmesi, gece yatmadan evvel kafein içeren içecekler tüketmemesi, insan ilişkilerini sağlıklı bir şekilde kurmak, dikkat dağıtan etkenleri göz önünden kaldırmak, bir takım takviyeler almak, çevrenin temiz olmasını sağlamak gibi bir takım uygulamalarla yaşanan günlük stresi engelleyebilir, yaşam kalitesini arttırabilirsiniz.